Scheiden, Echtscheiding in Duitsland

Dit artikel geeft een overzicht van de echtscheidingsprocedure in Duitsland. Het gaat zowel over de scheiding zelf, als over het inschrijven daarvan bij de burgerlijke stand in Nederland. Dit laatste kan ingewikkelder zijn dan je denkt, mede omdat de ambtenaren van de burgerlijke stand ook niet altijd goed op de hoogte blijken te zijn.

De informatie in dit artikel is gebaseerd op mijn ervaringen met mijn echtscheiding in Duitsland, terwijl ik in Nederland woonde. Het gaat hier om een geval met wederzijdse instemming, en zonder moeilijke zaken als kinderen.
Ik heb de Nederlandse nationaliteit, mijn toenmalige partner heeft de Duitse nationaliteit. We zijn in Duitsland getrouwd. Na een lang verhaal moest er uiteindelijk formeel gescheiden worden. Ik woonde al lang weer in Nederland, de ander nog in Duitsland.
Ik pretendeer niet dat ik voor alle gevallen weet hoe het gaat, maar hoop dat je wat hebt aan mijn ervaringen. Misschien dat het voor jou allemaal wat gemakkelijker gaat als je weet wat je te wachten staat.

De volgende onderdelen komen aan de orde:
1. Procedure van de scheiding in Duitsland.
2. Inschrijven / registreren bij de burgerlijke stand in Nederland.
3. Huwelijkse voorwaarden.

Procedure echtscheiding in Duitsland

Bij echtscheiding met wederzijdse instemming moet je een jaar van tafel en bed gescheiden zijn, voordat je het scheidingsverzoek bij de rechtbank indient. Iedere ander grond is veel ingewikkelder en levert nauwelijks tijdswinst op. Scheiden in Duitsland gaat niet snel. De snelle Nederlandse scheidingen worden vaak zelfs niet erkend in Duitsland, dus dat is nauwelijks een alternatief. Geduld loont.

Hoewel je er op het moment van de scheiding niets meer aan kunt veranderen, is dit wel het moment dat ze weer boven water komen: de huwelijkse voorwaarden. In Nederland werd hier tot 2018 anders tegen aan gekeken dan in Duitsland. In een apart hoofdstuk huwelijkse voorwaarden worden hier enkele opmerkingen aan gewijd.

Tenminste een van de twee "partijen" moet door een advocaat vertegenwoordigd worden. Alleen een advocaat kan verzoeken bij de rechtbank indienen of bezwaar aantekenen tegen een verzoek van de andere partij. Als je het echt over alles eens bent, heb je dus aan één (1) advocaat genoeg (dat scheelt flink in de kosten). Bedenk wel dat degene die de advocaat neemt, tot en met de rechtszitting met nieuwe eisen kan komen en degene zonder advocaat daarmee voor het blok kan zetten.

Wat is handiger, dat degene die in Duitsland woont een advocaat neemt, of degene die in Nederland woont? Voor degene die in Duitsland woont, is het natuurlijk gemakkelijker om een advocaat te vinden en te spreken. Echter, de Duitse rechtbank stuurt geen aangetekende post naar het buitenland, dus de Nederlander (Nederlandse) moet iemand in Duitsland machtigen om de post te ontvangen (Zustellungsbevollmächtigter), en die gemachtigde moet dan de post doorsturen naar Nederland.

Deze schriftelijke machtiging en een kopie van je paspoort lever je in bij de advocaat, al dan niet via je ex-partner. (Zonder gevolmachtigde zou de post via het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken en het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken lopen. Dat wil je niet.) Hiermee is ook het voordeel duidelijk om als Nederlandse partij een (Duitse) advocaat te nemen: die fungeert meteen als postadres.

De advocaat dient het scheidingsverzoek in bij de rechtbank (Familiengericht). De rechtbank stuurt een kopie daarvan naar de andere partij, met het verzoek te reageren (Stellung zu nehmen). Omdat we hier uitgaan van een scheiding met wederzijdse toestemming, schrijf je dus een briefje dat je het overal mee eens bent. Na een tijd komt er een uitnodiging (Ladung) om beiden voor de rechter te verschijnen. Hier kom je niet onderuit: geen verschijning, geen scheiding. (Het alternatief is dat je gehoord wordt op de Duitse ambassade. Dat wil je niet.)

Zitting

De zitting is (in mijn ervaring) een korte sessie waarbij de rechter iedereen op z'n gemak weet te stellen. Jij bent er, je ex-partner, de advocaat, de rechter en een griffier.
De volgende zaken komen aan de orde:

1. Identificatie (paspoort!).

2. Vaststellen welk recht van toepassing is en de grondslag daarvoor. Er kunnen verschillende redenen zijn dat het Duitse recht van toepassing is: eerste gezamenlijke huishouding was in Duitsland; de situatie heeft meer affiniteit met Duitsland dan met Nederland; in de huwelijkse voorwaarden opgenomen dat het Duitse recht geldt.

3. De drie standaard vragen aan beiden, die de grondslag voor de scheiding vormen:
A. Sinds wanneer ben je van tafel en bed gescheiden? (Indien dit niet eenduidig zou zijn, kun je het beste vooraf het antwoord even synchroniseren.)
B. Ben je van mening dat het huwelijk misgelopen is?
C. Heb je nog hoop / zie je nog mogelijkheden dat het weer goed komt?

4. Inkomen, tenzij dit vooraf schriftelijk afdoende is vastgesteld. De beide inkomens zijn de grondslag voor de berekening van de kosten van rechtbank en advocaat. Je geeft je jaarinkomen op. Normaal gesproken hoef je dit niet met papieren te onderbouwen.

5. Tenslotte moet iedereen gaan staan en spreekt de rechter de scheiding uit.

Terug naar boven

Inschrijving echtscheiding in Nederland

Je bent er zelf voor verantwoordelijk dat de echtscheiding bij de Nederlandse burgerlijke stand wordt geregistreerd. Je wilt ook niet weten wat het later voor complicaties kan opleveren, als je in het ene land gescheiden bent en in het andere nog getrouwd.
Je kunt de inschrijving doen in de gemeente waar je woont. Als het huwelijk in Nederland gesloten was, moet het misschien in de gemeente waar je getrouwd bent. Als je het huwelijk in Den Haag hebt laten registreren, moet je de echtscheiding ook daar melden.

Ik ben drie keer bij de burgerlijke stand geweest, heb drie verschillende ambtenaren gesproken, en heb drie verschillende verhalen gehoord over welke documenten uit Duitsland ik nodig heb. Het is dus handig daar een beetje voorbereid te komen, en niet alles te geloven wat ze zeggen. Dit is hoe ik begrepen heb dat het is...

Rechtskräftig

Een paar weken na de rechtszitting krijg je (via je gevolmachtigde) post van de rechtbank met een verslag van de zitting. Hoewel daarin dus staat dat de scheiding is uitgesproken, heeft dit document geen enkele betekenis.
Zo'n anderhalve maand na de rechtszitting krijg je (hopelijk vanzelf) weer post: de termijn waarbinnen beroep zou kunnen worden aangetekend is verlopen, de scheiding is onherroepelijk geworden (rechtskräftig). De term rechtskräftig en de datum per wanneer dit gebeurd is, zijn van belang.

Legalisering

Dit rechtskräftige vonnis wordt echter niet zomaar erkend door een Nederlandse ambtenaar van de burgerlijke stand. Het moet "gelegaliseerd" worden: een verklaring waarin staat dat de instanties, stempels en handtekeningen op het vonnis geldig zijn.
Er zijn drie manieren om aan deze tweede eis te voldoen (van gemakkelijker naar moeilijker):

1. Bij de rechtbank waar je geweest bent, een verzoek indienen om de uitspraak uit te geven in de vorm van een "Brussel II" of een "Artikel 39" verklaring. In mijn geval volstond een kort briefje met de nodige referentienummers. Hoewel niet iedere ambtenaar in Nederland dit weet, is deze Brussel-II-verklaring vrijgesteld van apostille en legalisering, en daarom de eenvoudigste en goedkoopste methode.

2. Om een "apostille" vragen. Dit is eigenlijk een nieuw uitgeschreven vonnis door de eerst-hogere instantie. Dit moet je dus in Duitsland aanvragen. Waar je het moet aanvragen, hangt af van de rechtbank waar je voor verschenen bent. De instanties kun je vinden op de website van de Haagse Conferentie over Internationaal Privaatrecht.
Link naar HccH

(Klik op "please click here" voor een pdf-bestand met de Duitse adressen. Zoek daarin de rechtbank waar je geweest bent, en in de rechter kolom staat de instantie die de apostille afgeeft.)
Als bovenstaande link niet werkt: Ga naar www.HccH.net -> Authorities -> Germany -> Convention 5 October 1961 Abolishing Requirement of Legalisation for Foreign Public Documents -> Germany - Competent Authority (Art. 6) -> please click here, etc

3. Een verzoek hiertoe indienen bij het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken. Die gaan via de Nederlandse ambassade dan achter de legalisatie aan. Dit is de ingewikkelste, meest kostbare en meest langdurige weg.
Link naar MinBuZa

Terug naar boven

Huwelijkse voorwaarden

Hoewel je er op het moment van de scheiding niets meer aan kunt veranderen, is dit wel het moment dat ze weer boven water komen: de huwelijkse voorwaarden. Daarom toch een paar opmerkingen hierover.
Het Duitse familierecht was altijd heel wat moderner dan het Nederlandse. Uitgangspunt is dat de echtgenoten dat wat ze inbrengen in het huwelijk, en erfenissen die ze krijgen tijdens het huwelijk, er ook weer mee uit nemen. Alleen inkomsten en pensioenrechten opgebouwd tijdens het huwelijk moeten verdeeld worden.
Per 1 januari 2018 is het Nederlandse familierecht in dit opzicht gemoderniseerd en geldt een soortgelijke regeling. Wie nog in gemeenschap van goederen wil trouwen, moet dat bij de notaris regelen.

Het opstellen van huwelijkse voorwaarden is in Duitsland veel minder gemeengoed dan in Nederland, waar (tot en met 2017) op de dag van het huwelijk alle bezittingen gedeeld werden. Inclusief aanspraken op een kindsdeel van het huis waar je langstlevende ouder woont. In het ergste geval kan dus bij scheiding of je overlijden, je partner dat erfdeel opeisen en dus je langstlevende ouder tot verkoop en verhuizing dwingen (!).
Als je nu gaat scheiden, maar voor 1 januari 2018 getrouwd bent. Kan dit dus nog voor jou gelden!
Een Duitse(r) zal je dus wellicht wat verbaasd en argwanend aankijken als je er over begint. Toch zijn er overwegingen om ook als je in Duitsland trouwt en gaat wonen, huwelijkse voorwaarden op te stellen:

1. Rechtskeuze

Uitgangspunt is dat het recht geldt van het land waar je direct na het huwelijk gezamenlijk gaat wonen. In bepaalde gevallen (bijvoorbeeld als je jaren later naar Nederland verhuisd) kun je automatisch, ongemerkt en ongewild onder het Nederlandse recht gaan vallen, en "ineens" zijn al je bezittingen gemeenschappelijk. Dit kun je voorkomen door er in de huwelijkse voorwaarden voor te kiezen dat je huwelijk onder Duits recht valt.
Om dit bijvoorbeeld ook voor schuldeisers en derden van kracht te laten zijn, moet je de rechtskeuze (cq huwelijkse voorwaarden) laten registreren. Dit registreren doe je bij de Rechtbank Den Haag (Postbus 20302, 5200 EH Den Haag) Voor de registratie is o.a. een vertaling door een beëdigd vertaler nodig. Met die registratie kun je eventueel wachten tot zich een dreigende situatie voordoet: je bedrijf gaat failliet of je partner koopt ineens allemaal Ferrari's.

2. Pensioenverevening

Als de echtgenoten gedurende het huwelijk verschillende pensioenrechten hebben opgebouwd, moet dit volgens het Duitse recht bij de scheiding rechtgetrokken (afgekocht) worden (Versorgungsausgleich). Op zich een juist principe, maar als er redenen zijn dat je dit niet wilt, moet je het in de huwelijkse voorwaarden uitsluiten.

3. Terugkeerbeding

Als een van de twee zijn/haar land verlaat en daarvoor woning en werk opgeeft, kun je overwegen een beding op te nemen dat diegene bij een scheiding een tegemoetkoming krijgt om terug te keren naar eigen land en een en ander weer op te bouwen.

Ehevertrag

In Duitsland kun je huwelijkse voorwaarden (Ehevertrag) laten opstellen door een notaris / advocaat.
Let op, het trouwen zelf mag in Duitsland dan eenvoudiger en goedkoper zijn, advocaten kosten juist veel meer dan in Nederland. Het tarief is o.a. afhankelijk van de waarde waarover het op te stellen document gaat. De hoogte van beider inkomens en de waarde van huizen, bezittingen, etc vormen de grondslag voor de rekening. Pas toen ik dat wist, begreep ik waarom de advocaat ons steeds aanmoedigde alle bedragen ruimhartig naar boven af te ronden!

Terug naar boven